Küresel siyasi güç istikrarında değişim rüzgarları kuvvetleniyor. Nefes kesen bir yarışa tanıklık ediyoruz. Rusya – Ukrayna Savaşı’nın ürettiği yeni siyasi yönelimler, güç ve tahıl krizi, pandeminin çarpan tesiri ve global iktisatta yaşanan sarsıcı enflasyon dalgası, resesyon beklentileri, finans piyasalarındaki iflaslar ve başka çalkantılar, ABD odaklı petro-dolar sisteminin daha sık sorgulanır olması, Çin’in giderek artan ekonomik, siyasi ve askeri tartısı, Ortadoğu’daki aktörlerin yeni bir oyun kurma teşebbüsü, Asya-Pasifik’te Tayvan ve Kore yarımadası etrafında ısınan sular…
Fakat en güçlü rüzgarın estiği asıl yer, “paradigmanın değiştiği” alan; yükselen dijital teknolojinin her gün bir adım ileriye taşıdığı “yapay zeka” uygulamaları.
Bir hava taşıtı olarak uçağın birinci keşfiyle Aya ayak basışımız ortasında yalnızca 63 yıl var. İnternetin günlük hayata girişiyle bugün ulaşılan nokta ortasında geçen 24 yılda bilgi teknolojileri alanında büyük bir ihtilal yaşandı. İrtibatta cep telefonlarından akıllı telefonlara geçiş son 10 yılda öngörülemeyen bir süratte ilerledi. Kesinlikle ki gelen “yapay zeka”yla dönüşüm süreci evvelkilere nazaran daha esaslı, yer değiştirici ve yine inşa edici olacak. Tahminen de yıkıcı.
Bu yazıyı kaleme almamın sebebi; Türkiye kendi seçim gündemiyle hemhalken iki değerli “hikayenin” manşetlerimizin gölgesinde kalmış olması. Yapay Zeka uygulamalarının günlük hayatın modülü olduğu şu günlerde o denli çarpıcı iki ileti verildi ki… Duymayanlar duysun, istedik. Üzerine düşünmeye ve bu alandaki gelişmeleri daha dikkatli takip etmeye bedel iki bildiri.
İlk bildiri, “yapay zekanın babası” olarak anılan Bilgisayar Mühendisi Geoffrey Hinton’dan. New York Times’a konuşan Hinton, yapay zeka alanında kaydedilen ilerlemelerin “toplum ve insanlık için derin riskler oluşturduğunu” belirtiyor. Beş yıl öncesiyle şimdinin kıyaslanmasını isteyen Hinton, “Bu farkı alın ve geleceğe gerçek yayın. Bu korkutucu.” sözünü kullanıyor.
Geçtiğimiz yıl Google ve OpenAI (yapay zeka sohbet botu ChatGPT’nin gerisindeki girişim), eskisinden çok daha büyük ölçüde data kullanan sistemler oluşturmaya başlamıştı. Ortaya çıkan tabloda artık; “gözlerimle görmeden inanmam” deyişi değerini kaybetmiş durumda.
Yapay zekanın tehlikelerine dair konuşmak için Google’daki işinden ayrıldığını söyleyen Geoffrey Hinton’a kulak verelim; “Kötü aktörlerin onu (yapay zeka) makus şeyler için kullanmasını nasıl engelleyebileceğinizi öngörmek epey sıkıntı.”
Yani, Hinton’ın kelamlarından anladığımız; insanlığın geleceğine harikulâde katmadeğer sağlayacak bir eserin “olumsuz yan etkileri” konusunda fazlaca baş yorulmadığı, bunlar üzerine “dengeleyici mekanizmalar” inşa edilmediği. Daha manşet üslubuyla; “panzehiri nedir bunun”, sorusuna karşılık bulunamamış olması.
“Faydalarını saymakla bitmez”, diyerek kelama başlanan yapay zeka hakkında bir ikaz bildirisi da İsrailli tarihçi, düşünür ve fütürist müellif Yuval Noah Harari’den. Onun öngörüsü ve tasası aslında toplumsal tertibin belirleyiciliği üzerine. “Yapay zeka insanlığın lisanını hack’lerse demokrasiyi yok edebilir. Zira demokrasi karşılıklı konuşma demektir. Yapay zekanın kontrolsüz bırakılması otokratların işine yarar”, diyor Harari.
Ona nazaran, Yapay Zeka insanlığın binbir meşakkatle inşa ettiği medeniyeti beklenmedik bir yerden vurabilir! Bu tespitle ilgili “önsöz” niteliği taşıyan bir noktayı referans alan Harari aslında hepimizin bildiği şaşırtan son gelişmeleri hatırlatıyor. Yapay Zeka sözcükler, sesler ve görseller üzerinden lisanı manipüle etme ve üretme konusunda harikulade kabiliyetler kazandı. Bu durum; medeniyetimizin işletim sisteminin hack’lenmesi olarak tanımlanabilir. Neredeyse bütün insanlık kültürü “dilden” oluşuyor. Örneğin insan hakları DNA’mıza işlenmiş bir şey değil, öyküler anlatarak ve kanunlar yazarak geldiğimiz düzey, savaşlar ve yıkıntılar ortasından “hayli güç kazanılmış” bedellerin toplamı. İşte bu kodun “aklı kendinden menkul bir varlık” tarafından ele geçirilmiş olması insanlığı niyetten akıbete hızla taşıyacak bir fenomene dönüşebilir.
Ya sonrası? Yapay Zeka’nın şahsen kendisinden korkmak bir yana, asıl telaş duymamızı gerektiren; “kötü emellere sahip” bir güruhun oyuncağı haline gelmesi, değil mi? Harari burada da durmuyor, gelecekte bizleri yapay zeka tarafından yaratılan din ve tarikatların beklediğini söylüyor. “Teorisini” bir adım ileriye taşırken “komplosunu” bilgiler üzerine kuruyor; şu gerçek ki, yapay zeka araçları insan psikolojisini manipüle edebilmek için gereken yetkinliktedir! Bu tespitle birlikte Yapay Zeka’nın “din” algısından faydalanarak birçok bireyi yönlendirebileceğini tez ediyor.
Yapay Zeka tehlikesine dikkat çeken “akil adamlar listesine” Tesla kurucusu Elon Musk ve Apple kurucusu Steve Wozniak geçtiğimiz Mart ayında girmişti. İmzaladıkları açık mektupta “Güçlü yapay zeka sistemleri, fakat tesirlerinin olumlu ve risklerinin yönetilebilir olacağından emin olduğumuzda geliştirilmelidir”, denilmişti.
2018’de ölen fizikci Stephen Hawking’in “Yapay zekanın geliştirilmesi insan ırkının sonunu getirebilir”, açıklamasını unutmak ne mümkün!
Bu köşede “kimin yüzyılı olacak”, sorusu üzerinden global siyaset ve iktisadın olası adaylarını araştıralım istedik. Ancak ikinci paragrafa geçmeden “Yapay Zeka”da kalakaldık. Hariri ne diyordu; “komplocuların düşündüğü üzere insanları denetim etmek için beyinlerine çip yerleştirmeye gerek yok. Yapay zekanın tıpkı şeyi yapması artık mümkün. Ve yapabildiğinde… bizi vurması için katil robotlar göndermesine gerek kalmayacak bile, zira insanlara tetiği çektirebilecek.”
Böylesine argümanlı bir projeksiyon için Yapay Zeka’nın, sizin bu satırları okuduğunuz anlarda, kendisini geliştirip tahkim ettiğini, bilmeniz kâfi. Harari olmaya gerek yok elbette. Pekala, denetimsiz Yapay Zeka’nın karşısına dikilecek bir aday yok mu?
Bana nazaran en güçlü aday yalnızca “gerçek insanın” sahip olabileceği bir şey, vicdan.
Muhakemesini yaparken vicdana başvuran insanın “Yapay Zeka”nın üreteceği mümkün sıkıntılara karşı ayak direteceğini düşünüyorum. Hangisi kazanır bilinmez, fakat “bu yüzyılın hikayesinin” yapay zekayla vicdan sahiplerinin gayretinden çıkacağına inanıyorum.
Meraklısına not; ChatGPT’ye okuduğunuz makalenin ne hakkında yazıldığını ve özetini sorduk, işte yazdığı metin;
“Bu makale, global siyasi güç istikrarındaki değişiklikleri ve yapay zeka teknolojisinin hayatımıza tesirini tartışıyor. Yapay zekanın ilerlemesiyle birlikte, insanların dikkat etmesi gereken iki değerli bildirisi vurguluyor. Birinci ileti, yapay zeka alanındaki ilerlemelerin derin riskler oluşturduğudur. İkinci ileti ise yapay zeka teknolojisinin olumsuz yan tesirlerinin önüne nasıl geçilebileceği konusunda kâfi dengeleyici düzeneklerin olmadığıdır. Müellif, yapay zeka teknolojisiyle birlikte insanlığın geleceği için harika katma kıymetler sağlanabileceği üzere, tıpkı vakitte yapay zeka teknolojisiyle birlikte daha yıkıcı sonuçlar da doğabileceği konusunda uyarıyor.”
