Altınbaş Üniversitesi Memleketler arası Münasebetler Kısmı tarafından, TOKAMER’in takviyesi ile “Cumhuriyet’in 100. Yılında Türk Dış Siyaseti: Tarih, Kuramlar, Aktörler, Meseleler” başlıklı bilimsel bir kongre düzenlendi. Kongrede konuşan Prof. Dr. Çağrı Erhan, “Lozan, 100 yıllık Cumhuriyetin en kıymetli dönüm noktasıdır” dedi.
Cumhuriyetin 100. Yılı Aktiflikleri çerçevesinde düzenlenen kongrede Hollanda, Azerbaycan ve Türkiye‘den toplam 36 üniversiteden 47 bildiri sunuldu. Altınbaş Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Çağrı Erhan‘ın açılış konuşmasını yaptığı kongrenin birinci paneline Prof. Dr. Deniz Ülke Arıboğan, Prof. Dr. Mustafa Aydın ve Prof. Dr. Mensur Akgün konuşmacı olarak katıldı.
Kongrede Türk Dış Siyasetinin tarihi ve geleceğinin akademik boyutuyla ele alınacağını kaydeden Prof. Dr. Erhan, en değerli dönüm noktalarının ise Lozan Antlaşması olduğunu vurguladı. Bu antlaşmanın, Türkiye‘nin sonlarının belirlenmesi, bağımsızlığının ve egemenliğinin tescillemesi bakımından çok kıymetli olduğunun altını çizdi.
Dönüm noktalarıyla başarılı bir 100 yıl
Prof. Dr. Mensur Akgün, Türk Dış Siyasetinin, Lozan temel olmak üzere, 100 yıllık bir muvaffakiyet öyküsü olduğunu belirtti. Lozan’ın başarılı bir diplomasi sürecinin sonunda imzalanabildiğine dikkat çeken Akgün, bunu hem savaşta karşımızda olan müttefiklerin zafiyetlerinden yararlanılarak, onlarla tek tek muahedeler imzalanması hem de o vakit yeni ortaya çıkan ve mukadderatı Türkiye ile özdeşleşen Sovyetler Birliği ile yakınlaşmasıyla mümkün olduğunu hatırlattı. Akgün, “1925’te imzalanan Dostluk ve Tarafsızlık Antlaşması Türkiye Sovyetler bağlantılarını apayrı boyuta taşıdı. 1933’te Montrö, 1939’da Hatay meselesini çözen antlaşma değerli dönüm noktalarıdır. Türkiye’nin İkinci Dünya Savaşına girmemiş olması, savaş sonrası yalnızlıktan kurtulmak için 1946’da ABD ile bağlantılarını geliştirmesi ve NATO’ya girmesi de dönüm noktalarıdır” diye konuştu. Bununla birlikte birtakım kusurlar da yapıldığına değinen Akgün, “Keşke 6-7 Eylül olayları olmasaydı, İnsan Hakları Mahkemesi kararlarına daha fazla uyabilseydik, keşke Kıbrıs problemine, AB ile bağlarımızda sorun oluşturacak formda yaklaşmasaydık. Fakat genel olarak 100 yıllık süreçte dış siyasetimizin bir muvaffakiyet kıssası olduğunu söyleyebiliriz” dedi.
Ortak sevinç ve travmalar üzerinden Türk Dış Siyaseti değerlendirildi
Coğrafya ve tarih bağlamında değişen Türk Dış Politikası
Prof. Dr. Mustafa Aydın ise coğrafya ve tarih bağlamında dış poltikatı ele aldığı değerlendirmesinde 1920’ler ve 1990’lar olmak üzere 2 büyük kırılma noktasının kelam konusu olduğunu söyledi. Mustafa Aydın ayrıyeten Türkiye’nin, bu birinci devirde büyük bir imparatorluktan, ulus ve bölge devletine dönüştüğünü ve adaptasyon süreci geçirdiğini kaydetti. 1990’lardaki radikal değişimin ise milletlerarası sistemdeki soğuk savaşın sona ermesiyle, Türkiye’nin bir kanat ülkesi olmaktan çıktığına ve yakın etrafını farklı okumaya başladığına işaret eden Aydın, daha geniş bir nüfus alanı olduğunu gördüğünü, bu yaklaşımına 1990’larda Orta Asya, 2000’lerde Kafkaslar ve Balkanlar, 2010’da Ortadoğu’ya yönelik olduğunu anlattı.
Bunlara karşın Türk Dış Siyasetinin, belirli süreklilikleri olduğunu da söz eden Mustafa Aydın, bunun sınırlılıklarından ve limitasyondan kaynaklandığını açıkladı. “Orta büyüklükte olan bir devlet durumumuzu değiştiremedik. Üst gelir seviyesine ulaşacağımızı düşünüyorduk fakat bunu şimdi gerçekleştiremedik. Orta gelir kümesinden çıkamadık. Hudutlu ekonomik güç, sonlu ulusal kaynaklar ile memleketler arası sistemin hala büyük devletler tarafından domine ediliyor olması üzere nedenler, zincirlerini kırmaya çalıştığı periyotlarda mani olarak karşısına çıktı” değerlendirmelerini yaptı.
Türk Dış Siyasetinde tesirli olan 3 sendrom
Mustafa Aydın, ayrıyeten ideoloji ve siyasi parti gözetmeksizin Türk Dış Siyasetinde tesirli olan 3 değerli sendromdan bahsetti. “Bunların birincisi Yalnız Kurt sendromu. ‘Türkün, Türk’ten öbür dostu yoktur’ kelamında kendini buluyor. Mesela yaptığımız ankette ‘Türkiye dış siyasetini yürütürken kimle iş birliği yapmalıdır?’ diye soruyoruz. Halkın yüzde 27’si üzere değerli bir kısmı hiç kimse ile diyor. İkincisi Sevr Sendromu. Türkiye’yi parçalayacakları fikri. 150 yıllık tarihi yaşanmışlıklar bunlara kaynaklık ediyor. Üçüncüsü de Hegemon sendromu. Yakın coğrafyamızda bizim dışımızda diğer bir hegemon istemiyoruz. Bunlarla rahatsız bağlar kuruyoruz. Fırsat bulursak da biz hâkim olalım istiyoruz” dedi.
“Uluslararasıcı bir stratejisi olmalı”
Mustafa Aydın da son olarak gelecek dış siyasetinde “Uluslararasıcı” olarak tanımlanabilecek büyük bir strateji gerektiğinin altını çizdi. Parametrelere baktığınızda Türkiye’nin 4 farklı cephesi olduğunu ve bunları yanlışsız kullanmasının kıymetine değindi. Batı da güçlü olmak isteyen Türkiye’nin, doğuda da güçlü olması gerektiğini anlattı. Karadeniz coğrafyası için siyaset geliştirmemiş bir Türkiye’nin, Ortadoğu’da tesirli olamayacağını, batıda da ciddiye alınmasının mümkün olmadığını kaydetti. “Ayaklardan biri güçsüz ise topal masa oluyorsunuz” benzetmesini kullanan Aydın, kelamlarını şöyle tamamladı: “Türkiye, bu tarihi ve sıkıntı coğrafyada gerçekçi ve pragmatik olmaz ise bu sayılan sendromların kimileri gerçeğe dönüşebilir. O nedenle Diplomasi, Diyalog ve Develepment ile yani akıl, fikir ve izan çerçevesinde, ekonomik güç ve halkın refahını da göz önünde tutarak tesirli bir dış siyaset izlemesi gerekiyor.”
“Yeni Durumlar, yeni maksatlar belirlenmeli”
Prof. Dr. Davet Erhan panelin sonunda, günümüzde değişen kaideleri anlayabilmek için tarihi yine okuma gereksiniminden kelam etti. Değişen durumlara nazaran yeni gayeler belirlenmesinin altını çizen Erhan, “Küresel ısınma, iklim değişikliği milletlerarası münasebetleri de etkiliyor. Geçmişte Türkiye’ye ağır sanayi ile uğraşmayın, siz tahıl ambarı olarak Fransa’yı İtalya’yı besleyin diyorlardı. Artık su azalıyor, biz de Ukrayna tahılına natürel oluyoruz. Natürel afetler ya da alışılmış kaynaklar da bağları etkiliyor. Karadeniz’de doğalgaz, Gabar Dağları’nda petrol çıkıyor. Devletlerin saklı arşivleri açılıyor. Bilmediğimiz yeni durumları öğreniyoruz. Bunlara nazaran geleceği planlamak gerekiyor” dedi. – İSTANBUL
